آمازون، عریض‌ترین و پرآب‌ترین رود دنیا شناخته میشود که گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری به‌علاوه انسان‌ها، برای بقای خود به آن وابسته هستند.
رودها، چه کوچک و چه بزرگ، شریان‌های حیاتی زمین هستند که نقشی اساسی در حفظ اکوسیستم دارند. رود آمازون نیز به‌عنوان بزرگترین رود آمریکای جنوبی، زیستگاه بسیار مهمی برای گیاهان و جانوران مختلف است.
از آمازون به‌عنوان پرآب‌ترین رود و دومین رود طویل دنیا یاد میشود؛ البته در مورد اینکه طولانی‌ترین رود جهان، نیل است یا آمازون، همچنان اختلافاتی در بین محققان وجود دارد. برخی معتقد هستند که آمازون از نیل بلندتر است. دلیل این نظرات متفاوت نیز ناشی از عدم توانایی برای تشخیص دقیق سرچشمه رودهای بزرگ همچون آمازون است؛ چراکه با توجه به فصل و جریان‌های فرعی، می‌توان چندین سرچشمه متفاوت برای رود در نظر گرفت.
در مورد رود آمازون بیشتر بدانید:
رود آمازون در کدام کشور قرار دارد؟
منبع: Shutterstock
آمازون پهناورترین حوضه آبریز دنیا است
آمازون پس از نیل، طولانی‌ترین رود جهان محسوب میشود؛ از همین رو، در مسیر خود به‌سمت اقیانوس اطلس، از چندین کشور واقع در قاره آمریکای جنوبی گذر می‌کند. از جمله این کشورها، می‌توان به برزیل، پرو، اکوادور، گویان، کلمبیا، ونزوئلا، بولیوی و سورینام اشاره کرد. رود آمازون پهناورترین حوضه آبریز جهان را تشکیل می‌دهد که نقشی بسیار اساسی در حیات زمین دارد.
نامگذاری رود آمازون
تا قبل از اینکه کاوشگرهای اسپانیایی قدم در قاره آمریکای جنوبی بگذارند، نامی مشخص برای این رود انتخاب نشده بود. بومیان هر منطقه، نام خاص خود را برای این رود پهناور و بزرگ انتخاب می‌کردند. در سال ۱۵۰۰ میلادی، گروهی از کاوشگرهای اسپانیایی به فرماندهی «وینسنت پینزون»، اولین اروپایی‌هایی بودند که رود آمازون را کشف کردند. «پینزون» نام «مار دولچه» به‌معنای «دریای شیرین» را برای این رود برگزید که بعدا به نام «ریو گراند» تغییر کرد.
سال‌ها بعد، «فرانسیکو د اولانا» اولین اروپایی بود که کل رود آمازون را پیمود و در ابتدا نام «ریو د اورلانا» را روی آن نهاد. «فرانسیکو د اورلانا» در ادامه سفر خود در آمازون، با جنگجویان زنی روبه‌رو شد که برای او یادآور جنگجویان آمازون در اساطیر یونانی بودند؛ از همین رو، او نام آمازون را برای این رود انتخاب کرد.
سرچشمه آمازون کجاست؟
منبع: postposmo
رودها معمولا در کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل می‌شوند و با بارش باران، ذوب شدن یخ‌ها یا جوشش چشمه‌های زیرزمینی به وجود می‌آیند. با پیوستن جریان‌های کوچک به یکدیگر نیز رود شکل می‌گیرد؛ با این حال، بر اساس این تعریف نمی‌توان سرچشمه دقیقی برای رودهای بزرگ و طولانی همچون آمازون پیدا کرد.
در ابتدا، دانشمندان بر این باور بودند که دریاچه «ویلافرو» منبع اصلی رود «آپوریماک» و در نتیجه رود آمازون است؛ با این حال، گروهی از افراد، کوه «هوآگرا» در ۲۰۰ کیلومتری شهر «کوزکو» در پرو را منبع اصلی آمازون معرفی کردند. در اوایل دهه ۵۰ میلادی، کاوشگرها از چندین کوه در کشور پرو که از جمله منبع‌های اصلی رود «آپوریماک» به شمار می‌رود، به‌عنوان سرچشمه آمازون یاد کردند؛ اما آنها اندازه‌گیری دقیق و بررسی‌های لازم را انجام نداده بودند.
در سال ۱۹۷۱ میلادی در تحقیقی توسط انجمن نشنال جئوگرافیک، رود «کارو آسانتا» که سرچشمه آن در دامنه کوه میسیمی در جنوب پرو قرار دارد، به‌عنوان سرچشمه آمازون معرفی شد؛ البته در سال ۱۹۸۳ میلادی، کاوشگری لهستانی، سرچشمه آمازون را رودی دیگر در نزدیکی رود «آپاچتا» معرفی کرد.
منبع: postposmo
ورود تکنولوژی جی‌پی‌اس در دهه ۹۰ میلادی به محققان این فرصت را داد تا بار دیگر در مورد اندازه‌گیری دقیق طول آمازون تلاش کنند. «اندرو جانسون»، جغرافی‌دانی آمریکایی از موسسه «اسمیتسونین»، با استفاده از تجهیزات جی‌پی‌اس، بار دیگر رود «کارو آسانتا» را به‌عنوان سرچشمه آمازون معرفی کرد.
تصاویر ماهواره‌ای در اوایل قرن بیست‌ویکم میلادی، اطلاعات دقیق‌تر و بهتری در اختیار محققان قرار دادند تا بتوانند طول آمازون را بسنجند. در سال ۲۰۰۷ میلادی، گروهی از کاوشگران موسسه ملی برزیل راهی سفری برای اندازه‌گیری طول و سرچشمه حقیقی آمازون شدند. داده‌های این گروه تحقیقاتی نشان داد که رود «آپاچتا» حدود ۱۰ کیلومتر از رود «کارو آسانتا» طویل‌تر است؛ بنابراین «آپاچتا» سرچشمه اصلی آمازون محسوب میشود؛ هر چند، مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۴ میلادی آشکار کرد که دورترین منبع آمازون در «کوردیلرا رومی کروز» در سرچشمه رود «مانتارو» در پرو قرار دارد که سرچشمه اصلی آمازون است.
طول رودخانه آمازون
منبع: postposmo
بحث درباره سرچشمه اصلی رود آمازون و همچنین طول آن در نیمه دوم قرن بیستم میلادی شدت بیشتری گرفته بود؛ چراکه پیشرفت تکنولوژی این امکان را به کاوشگران می‌داد تا در مناطق دورتری از جریان اصلی سفر کنند و به‌دنبال سرچشمه رود باشند؛ با این حال، در سال‌های مختلف و با تحقیقات بیشتر، سرچشمه‌های متفاوتی برای رود معرفی شدند.
در بررسی‌های نهایی، طول رودخانه آمازون حداقل حدود ۶,۴۰۰ کیلومتر تخمین زده شد که بسته به عوامل اقلیمی و فصلی ممکن است تا حدود ۶,۹۰۰ کیلومتر نیز متغیر باشد. تغییرات آب‌وهوایی و همچنین دیگر عوامل محیطی همچون جریان پیچیده و متغیر رود، اندازه‌گیری دقیق طول آن را مشکل می‌کند؛ از همین رو، طول دقیق رود آمازون همچنان مورد مناقشه است. به همین دلیل است که برخی از افراد، آمازون را طویل‌تر از رود نیل می‌دانند.
عرض رودخانه آمازون
منبع: postposmo
آمازون از شاخه‌های بسیار زیادی تشکیل میشود که حدود ۱۲ شاخه فرعی آن بیش از ۱,۵۰۰ کیلومتر طول دارند؛ از همین رو، جای تعجب ندارد که حجم آبی که از این رودخانه عبور می‌کند، تا این حد عظیم باشد و به‌عنوان بزرگترین رود جهان شناخته شود. در فصل بارندگی، عرض رود به بیش از ۴۰ کیلومتر می‌رسد.
عرض رود آمازون تا ۴۰ کیلومتر می‌رسد
میزان آبی که از آمازون به دریا می‌ریزد، حدود یک‌پنجم کل آب‌های شیرینی است که در سراسر جهان به اقیانوس‌ها می‌ریزند؛ از همین رو، دلتای رود آمازون منطقه‌ای گل‌آلود و بزرگ است که مساحت آن به حدود ۱,۶۰۰,۰۰۰ کیلومتر مربع می‌رسد؛ با این حال، در فصل خشک عرض رود آمازون در وسیع‌ترین نقطه خود ممکن است تا حدود ۱۱ کیلومتر نیز کاهش پیدا کند.
اکوسیستم رود آمازون (پوشش گیاهی و جانوری)
منبع: Shutterstock
بیش از دو سوم حوضه رود آمازون توسط جنگل‌های بارانی پوشیده شده‌اند. این جنگل‌ها در حاشیه‌های شمالی و جنوبی به جنگل‌های خشک و در حاشیه‌های غربی به جنگل‌های کوهستانی آند تقسیم‌بندی می‌شوند. جنگل‌های بارانی آمازون نیمی از جنگل‌های بارانی زمین هستند؛ از همین رو، ذخیره‌گاه بسیار بزرگی از منابع بیولوژیکی زمین به شمار می‌روند.
جنگل‌های بارانی حوزه رود آمازون، مهم‌ترین ویژگی آن هستند. در این جنگل‌ها، گونه‌های مختلفی از گیاهان به چشم می‌خورند که بعضی از آنها از جمله گیاهان نادر و عجیب محسوب می‌شوند. ارتفاع برخی از درختان آمازون به حدود ۴۰ تا ۶۰ متر می‌رسد و تنه‌های آنها را نیز قارچ یا گلسنگ فرا گرفته‌اند. تنه‌های ضخیم و بزرگ درختان باعث میشود تا به هنگام بادهای شدید بتوانند استقامت لازم را داشته باشند.
گل ارکیده، کاکتوس، آناناسیان، سرخس‌ها و خزهها از جمله گیاهانی هستند که در آمازون زیاد به چشم می‌خورند. از جمله درختان میوه‌ای که در آمازون رشد می‌کنند، می‌توان به نارگیل، انجیر، پرتقال، لیمو، گریپ فروت، موز، گواوا، توت آکای، انبه و آووکادو اشاره کرد. سبزیجاتی همچون ذرت، سیب‌زمینی، برنج، کدو حلوایی و ادویه‌های فلفل سیاه، کاین، دارچین، میخک، زنجبیل، نیشکر، زردچوبه، قهوه و وانیل نیز از دیگر گیاهان آمازون محسوب می‌شوند.
منبع: postposmo
همانند گونه‌های گیاهی، گونه‌های جانوری زیادی در رود آمازون و جنگل‌های پیرامون آن زندگی می‌کنند. تنوع جانوران در این منطقه از زمین تا حدی زیاد است که تاکنون بخش قابل‌توجهی از آنها ناشناخته باقی مانده‌اند. پستانداران زیادی در جنگل‌های آمازون و درخت‌های مناطق اطراف آن زندگی می‌کنند که از جمله آنها می‌توان به پلنگ‌ها و میمون‌ها اشاره کرد.
از سوی دیگر، در آمازونیا بیش از ۸,۰۰۰ گونه حشره شناسایی شده‌اند که برخی از آنها می‌توانند ناقل بیماری‌هایی همچون مالاریا و تب زرد باشند. عنکبوت‌های بزرگ، گونه‌های مختلف پرنده، انواع زنبورها، پروانه‌ها و عقرب‌ها تنها تعداد انگشت‌شماری از گونه‌های موجود در پیرامون رود آمازون به شمار می‌روند.
منبع: Shutterstock
در خود رود آمازون نیز حدود ۲,۵۰۰ گونه ماهی زندگی می‌کنند که تعداد زیادی از آنها ناشناخته باقی مانده‌اند. بیشتر ماهی‌ها مهاجر هستند و تمام مدت در رود زندگی نمی‌کنند. پیرانای گوشت‌خوار، از جمله خطرناک‌ترین گونه‌های ماهی آمازون به شمار می‌روند که به انواع ماهی‌ها، حیوانات و حتی انسان‌ها حمله می‌کنند. تعداد بالای آنها به هنگام شکار، باعث نابودی طعمه در عرض چندین دقیقه میشود.
ماهی‌های دیگری همانند پیراناها وجود دارند که به نام «پیچه» شناخته می‌شوند. آنها نسبت به پیراناها جسه بزرگتری دارند که به حدود سه متر می‌رسد. این نوع ماهی با اینکه کمتر شناخته شده است،دتهدید بسیار بزرگی برای دیگر ماهی‌ها به شمار می‌رود. یکی از زیباترین آبزیان رود آمازون، بوتو یا دلفین آمازون نام دارد که بزرگترین دلفین جهان است. رنگ صورتی بوتو ویژگی برجسته و تماشایی آن محسوب میشود.
مار آناکوندا نیز در آب‌های کم عمق آمازون زندگی می‌کند و از جمله بزرگترین گونه‌های مار در جهان محسوب میشود. از گونه‌های پرندگان نیز می‌توان به طوطی، ماکائو، شاهین، عقاب، دارکوب، حواصیل و… اشاره کرد. لازم به ذکر است که برخی از گونه‌های ماهی در آمازون به‌دلیل صید بی‌رویه رو به کاهش هستند و در خطر انقراض قرار دارند.
آب‌وهوای آمازون
منبع: postposmo
آب‌وهوای رود آمازون و مناطق پیرامون آن، مرطوب، گرم و بارانی است. قرارگیری در نزدیکی خط استوا سبب شده است تا طول روز و شب تقریبا برابر باشد؛ اما اختلاف دمای شب و روز نسبت به یکدیگر قابل‌توجه است؛ به‌نحوی که می‌توان گفت شب‌های آمازون همانند زمستان آن هستند. در ماه‌های زمستانی در قسمت نیم‌کره جنوبی، توده هوایی قدرتمندی از سمت قطب به‌سمت شمال آمازون حرکت می‌کند و دمای هوا را به‌شدت کاهش می‌دهد؛ علاوه بر این، در برخی از روزهای سال باعث ایجاد بارندگی‌ها شدید و کاهش دمای هوا در شب میشود.
نیمی از بارش‌ها در آمازون ناشی از اقیانوس اطلس است و برخی دیگر نیز به‌دلیل تبخیر و تعرق جنگل‌های گرمسیری ایجاد می‌شوند. حاشیه شرقی و غربی حوزه آمازون در طول سال شاهد بارش‌های زیادی هستند؛ اما قسمت مرکزی این حوزه، در ماه‌های ژوئن تا نوامبر یک دوره خشکسالی را تجربه می‌کند.
رود آمازون به کجا می‌ریزد؟
آمازون از رشته کوه «آند» سرچشمه می‌گیرد و پس از طی مسیری طولانی و همراه کردن بیش از ۲۰۰ رود دیگر با خود، به اقیانوس اطلس سرازیر میشود. رودهایی که به آمازون متصل می‌شوند، از جمله پرآب‌ترین رودها به شمار می‌روند؛ از همین رو، رود آمازون، بسیار عریض است و حجم آب زیادی را به داخل اقیانوس اطلس می‌ریزد. محل ورود آب‌های رود آمازون به اقیانوس تقریبا ۲۴۰ کیلومتر پهنا دارد و عمق آن به حدود ۶۰ متر می‌رسد؛ اما به‌دلیل همواری زمین، جریان رود بسیار آرام و روان است.
حقایق آمازون
منبع: Shutterstock
رود آمازون، یکی از طولانی‌ترین رودهای جهان به شمار می‌رود که از ۹ کشور متفاوت عبور می‌کند تا خود را به اقیانوس می‌رساند. ورزشکاری اهل اسلوونی به نام مارتین استرل در سال ۲۰۰۷ میلادی موفق شده بود تا در مدت ۶۶ روز تمام طول رود آمازون را با شنا سپری کند و رکوردی قابل‌توجه از خودش به‌جای بگذارد. او در این مدت، هر روز ۱۰ ساعت شنا می‌کرده است.
نکته جالب‌توجه در مورد رود آمازون، این است که در حدود ۱۵ میلیون سال پیش، جریان رود برعکس جریان امروزی آن بود. ممکن است کمی باورش دشوار باشد؛ اما قبل از شکل‌گیری کوه‌های آند، آمازون به‌سمت غرب و سواحل اقیانوس آرام در آمریکای جنوبی سرازیر می‌شد.
با اینکه رود آمازون نقش بسیار مهمی در اقتصاد ساکنان پیرامون آن دارد، تاکنون هیچ‌گونه پلی در عرض رود ساخته نشده است؛ زیرا عرض بسیار زیاد رود، فرسایش سواحل آن و همچنین نوسانات فصلی ارتفاع آب رودخانه که گاهی تا حدود ۱۵ متر نیز می‌رسد، از جمله دلایلی هستند که جلوی ساخت پل روی این رود را می‌گیرند؛ البته باید گفت که در سال‌های اخیر در شاخه‌های فرعی آمازون، پل‌های انگشت‌شماری ساخته شده است.
محققان بر این باور هستند که در زیر رود آمازون و در حدود چهار کیلومتر پایین‌تر از سطح زمین، رودی دیگر وجود دارد که عرض آن حدود چهار برابر عرض آمازون است. نام این رود زیرزمینی به افتخار کاشف آن، «حمزه» نامگذاری شده است.
دیدنی‌های آمازون
رود آمازون و جنگل‌های پیرامون آن، از جمله مناطق ناشناخته زمین به شمار می‌روند که هر بخش از آن، شگفتی‌های خاص خود را دارند. در مسیر طولانی رود، دیدنی‌های زیادی وجود دارند که می‌توان از آنها بازدید کرد.
پارک ملی مانو
منبع: rainforestcruises
در مسیر رود آمازون در جنوب شرقی پرو، پارک ملی مانو قرار دارد که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. در پارک ملی «مانو»، سمورهای غول‌پیکر، جاکاناها، پلنگ‌ها و میمون‌های مختلفی زندگی می‌کنند؛ علاوه بر این، بیش از ۲,۰۰۰ گونه مختلف گیاهی از جمله نیلوفرهای آبی در این پارک ملی وجود دارند.
شهر ایکیتوس
علاوه بر گردش در میان جنگل‌ها و تماشای حیات وحش در مسیر رود آمازون، می‌توانید از شهر بندری «ایکیتوس» در پرو نیز بازدید کنید. میدان «پلازا د آرماس» در این شهر به سبک زیبای اروپایی ساخته شده و بسیار تماشایی است. در شهر «ایکیتوس» می‌توانید قبل از سفر خود به درون جنگل و قایق‌سواری در مسیر رودخانه، اندکی استراحت کنید و با گردش در بازارهای متعدد شهر، به تهیه وسایل مورد نیاز خود مشغول شوید.
دریاچه سندووال
منبع: rainforestcruises
دریاچه «سندووال»، دریاچه‌ای بسیار زیبا و تماشایی است که در منطقه حفاظت‌شده «تامبوپاتا» قرار دارد. رود آمازون در این محل، مسیر خود را تغییر می‌یابد و شکلی نعل اسبی به این دریاچه می‌دهد که به محل بسیار خوبی برای زندگی جانوران و گیاهان تبدیل شده است؛ علاوه بر این، روند کند رودخانه، حجم آب زیادی را در دریاچه «سندووال» ذخیره می‌کند.
فروشگاه آدولفو لیسبوآ
فروشگاه «آدولفو لیسبوآ» در سواحل رود آمازون در برزیل و در شهر بندری «مانائوس» قرار دارد. سبک معماری اروپایی این فروشگاه، تماشایی و بی‌نظیر است. داخل ساختمان نیز به سبک آمازونی برزیل ساخته شده و تضاد بسیار خوبی را با بیرون آن ایجاد کرده است. در این فروشگاه می‌توانید انواع محصولات محلی و مصنوعات دست‌ساز را خریداری کنید.
تئاتر آمازوناس
منبع: rainforestcruises
در شهر «مانائوس»، تئاتری به نام «آمازوناس» قرار دارد که خانه اپرای این شهر محسوب میشود. سبک معماری ساختمان تئاتر آمازوناس بسیار تماشایی و دیدنی است که هر بیننده‌ای را به حیرت وا می‌دارد. فضای داخلی تئاتر نیز با صدها لوستر ایتالیایی و تزیینات جذاب اروپایی آراسته شده است. علاوه بر کنسرت‌های اپرا، هر ساله جشنواره فیلمی در تئاتر آمازوناس برگزار میشود.
پرسش‌های متداول
رود آمازون در کدام کشورها قرار دارد؟
برزیل، اکوادور، پرو، کلمبیا، بولیوی، سورینام، ونزوئلا، گویان
طول رود آمازون چقدر است؟
حداقل طول رود آمازون حدود ۶,۴۰۰ کیلومتر است که در فصل‌های بارانی بیشتر میشود.
رود آمازون به کجا می‌ریزد؟
رود آمازون با گذر از کشورهای مختلفی در آمریکای جنوبی، سرانجام به اقیانوس اطلس می‌ریزد.
جاهای دیدنی آمازون کدامند؟
تئاتر آمازوناس، پارک ملی مانو، شهر ایکیتوس، دریاچه سندووال، فروشگاه آدولفو لیسبوآ.
منبع عکس کاور: postposmo
